RBI’s new rule भारतीय बँकिंग क्षेत्रात मोठे बदल घडत आहेत. देशातील अग्रगण्य बँका YES बँक आणि ICICI बँक यांनी त्यांच्या ग्राहक सेवा धोरणात महत्त्वपूर्ण बदल जाहीर केले आहेत. हे बदल १ मे पासून अंमलात येणार असून, त्यांचा थेट परिणाम लाखो ग्राहकांवर होणार आहे. या लेखात आपण या बदलांचा सविस्तर आढावा घेऊ आणि त्यांचा सामान्य ग्राहकांवर होणारा परिणाम समजून घेऊ.
YES बँकेच्या नवीन धोरणांचे विश्लेषण
YES बँकेने आपल्या विविध बचत खाते योजनांमध्ये लक्षणीय बदल केले आहेत. सर्वात महत्त्वाचा बदल म्हणजे ‘प्रो मॅक्स’ बचत खात्यासाठी किमान शिल्लक रकमेची मर्यादा ₹५०,००० करण्यात आली आहे. या खात्यावर आता जास्तीत जास्त ₹१,००० पर्यंत शुल्क आकारले जाऊ शकते. हा बदल विशेषतः मध्यमवर्गीय ग्राहकांसाठी मोठे आव्हान ठरू शकतो.
बँकेने अनेक जुन्या खाते प्रकारांना बंद करण्याचा निर्णयही घेतला आहे. याचा अर्थ असा की, अनेक ग्राहकांना त्यांचे विद्यमान खाते बंद करून नवीन प्रकारचे खाते उघडावे लागणार आहे. या प्रक्रियेत ग्राहकांना नवीन कागदपत्रे सादर करणे, नवीन अटी व शर्ती स्वीकारणे आणि नवीन शुल्क रचनेशी जुळवून घ्यावे लागणार आहे.
ICICI बँकेच्या धोरणातील प्रमुख बदल
ICICI बँकेनेही आपल्या सेवांमध्ये महत्त्वपूर्ण बदल केले आहेत. बँकेने बचत खात्यांसाठी किमान शिल्लक रकमेची मर्यादा वाढवली असून, विविध व्यवहारांसाठी आकारले जाणारे शुल्कही वाढवले आहे. विशेष म्हणजे ATM वापरासाठी नवीन शुल्क आकारणी सुरू केली जाणार आहे.
बँकेने काही विशिष्ट प्रकारची खाती बंद करण्याचा निर्णय घेतला आहे. यामध्ये ॲडव्हांटेज वुमन सेव्हिंग अकाउंट, प्रिव्हिलेज अकाउंट, ॲसेट लिंक्ड सेव्हिंग अकाउंट आणि ऑरा सेव्हिंग्स अकाउंट यांचा समावेश आहे. या निर्णयामुळे विशेषतः महिला ग्राहक आणि विशेष सवलती असलेल्या खातेदारांना फटका बसणार आहे.
बदलांमागील आर्थिक कारणमीमांसा
या बदलांमागे अनेक आर्थिक कारणे आहेत. कोविड-19 महामारीच्या काळात बँकांच्या व्यवसायावर मोठा परिणाम झाला. त्यामुळे बँकांचे उत्पन्न लक्षणीयरीत्या कमी झाले. याशिवाय, अर्थव्यवस्थेतील मंदीचा परिणामही बँकांच्या कार्यप्रणालीवर झाला आहे.
पूर्वी बँका अनेक सेवा मोफत किंवा अत्यंत कमी शुल्कात देत होत्या. मात्र, वाढत्या खर्चामुळे आणि कमी होत चाललेल्या नफ्यामुळे या सेवांसाठी वाजवी शुल्क आकारणे बँकांना भाग पडले आहे. विशेषतः ज्या खात्यांमधून अपेक्षित व्यवसाय होत नाही, अशी खाती बंद करण्याचा निर्णय घेण्यात आला आहे.
ग्राहकांवर होणारा प्रत्यक्ष परिणाम
या बदलांचा सर्वाधिक परिणाम सामान्य ग्राहकांवर होणार आहे. किमान शिल्लक रकमेची मर्यादा वाढल्याने, अनेक ग्राहकांना त्यांच्या खात्यात नेहमीपेक्षा जास्त पैसे ठेवावे लागतील. याचा अर्थ त्यांची रोजच्या खर्चासाठी उपलब्ध असलेली रक्कम कमी होईल.
व्यवहार शुल्क आणि ATM शुल्कातील वाढ ही सामान्य ग्राहकांसाठी आणखी एक आर्थिक बोजा ठरणार आहे. विशेषतः ग्रामीण भागातील आणि कमी उत्पन्न गटातील ग्राहकांना याचा जास्त फटका बसू शकतो. शिवाय, जुनी खाती बंद करून नवीन खाती उघडण्याची प्रक्रिया ही वेळखाऊ आणि क्लेशदायक ठरू शकते.
या परिस्थितीत बँकांनी आणि ग्राहकांनी काही महत्त्वपूर्ण पावले उचलणे गरजेचे आहे. बँकांनी ग्राहकांच्या गरजा आणि आर्थिक क्षमता लक्षात घेऊन धोरणे आखली पाहिजेत. विशेषतः सामान्य ग्राहकांसाठी काही सवलती किंवा पर्यायी योजना उपलब्ध करून दिल्या पाहिजेत.
ग्राहकांनी देखील या बदलांना सामोरे जाण्यासाठी तयार राहिले पाहिजे. आपल्या बँक खात्याची नियमित तपासणी करणे, योग्य त्या किमान शिल्लक रकमेचे नियोजन करणे आणि शक्य असल्यास डिजिटल बँकिंग सेवांचा जास्तीत जास्त वापर करणे महत्त्वाचे आहे.
बँकिंग क्षेत्रातील हे बदल अपरिहार्य असले तरी, त्यांची अंमलबजावणी संवेदनशीलपणे केली जाणे आवश्यक आहे. बँकांनी आपल्या व्यावसायिक गरजा आणि ग्राहकांच्या हितांमध्ये योग्य तो समतोल साधला पाहिजे. तसेच, ग्राहकांनाही या बदलांशी जुळवून घेण्यासाठी पुरेसा वेळ आणि मार्गदर्शन दिले पाहिजे.
