Ration cards of citizens देशातील अन्न सुरक्षा व्यवस्था अधिक कार्यक्षम करण्यासाठी भारत सरकारने महत्त्वपूर्ण पाऊल उचलले आहे. २०२५ च्या सुरुवातीपासून रेशन कार्ड व्यवस्थेत मूलभूत बदल करण्यात येत आहेत. या निर्णयामागे गरीब आणि गरजू नागरिकांना योग्य लाभ मिळावा हा प्रमुख उद्देश असून, यासाठी अनेक नवीन उपाययोजना राबवल्या जात आहेत.
नवीन व्यवस्थेमागील कारणे
सध्याच्या रेशन कार्ड व्यवस्थेत अनेक त्रुटी आढळून आल्या आहेत. काही लोक एकाच वेळी अनेक राज्यांमध्ये रेशन कार्ड वापरत असल्याचे निदर्शनास आले आहे. तर काहींकडे उच्च उत्पन्न असूनही रेशन कार्डचा गैरवापर होत आहे. याशिवाय बनावट रेशन कार्डधारकांची संख्याही वाढत असल्याचे सरकारच्या निदर्शनास आले आहे. या सर्व समस्यांवर उपाय म्हणून सरकारने नवीन नियम आणि प्रक्रिया लागू करण्याचा निर्णय घेतला आहे.
डिजिटल व्यवस्थेकडे वाटचाल
सरकारने रेशन कार्ड व्यवस्थेच्या डिजिटलायझेशनवर भर दिला आहे. यासाठी ई-केवायसी प्रक्रिया अनिवार्य करण्यात आली आहे. या प्रक्रियेमुळे प्रत्येक रेशन कार्डधारकाची ओळख पटवणे सोपे होणार आहे. शिवाय, एकाच व्यक्तीच्या नावावर अनेक ठिकाणी रेशन कार्ड असण्याची शक्यता कमी होईल.
ई-केवायसी प्रक्रियेची विस्तृत माहिती
ई-केवायसी प्रक्रिया पूर्ण करण्यासाठी नागरिकांना फेब्रुवारी २०२५ पर्यंत मुदत देण्यात आली आहे. या प्रक्रियेत पुढील टप्पे समाविष्ट आहेत:
पहिला टप्पा: कागदपत्रांची जमवाजमव
- मूळ आधार कार्ड
- अद्ययावत मोबाईल क्रमांक
- कुटुंबातील सर्व सदस्यांची माहिती
- उत्पन्नाचा दाखला (आवश्यक असल्यास)
दुसरा टप्पा: रेशन दुकानात भेट
- POS मशीनवर बायोमेट्रिक पडताळणी
- कागदपत्रांची छाननी
- मोबाईल क्रमांकाची नोंदणी
तिसरा टप्पा: ऑनलाइन प्रक्रिया
- मेरा राशन २.० ॲपवर नोंदणी
- आधार क्रमांक लिंक करणे
- ओटीपी पडताळणी
नवीन योजनांची माहिती
सरकार लवकरच दहा महत्त्वाच्या जीवनावश्यक वस्तू मोफत देण्याची योजना आखत आहे. यामध्ये गहू, तांदूळ, हरभरा, साखर, मीठ यांसारख्या दैनंदिन वापरातील वस्तूंचा समावेश असेल. मात्र, ही योजना यशस्वी होण्यासाठी बनावट रेशन कार्डांचे निर्मूलन आवश्यक आहे.
पात्रता आणि नियम
पात्रतेचे निकष:
- कुटुंबाचे वार्षिक उत्पन्न
- राहण्याची जागा (ग्रामीण/शहरी)
- कुटुंबातील सदस्य संख्या
- व्यवसाय आणि रोजगाराची स्थिती
नवीन नियम:
- प्रत्येक कुटुंबाला एकच रेशन कार्ड
- आधार कार्डशी अनिवार्य जोडणी
- दर तीन महिन्यांनी POS वर उपस्थिती
- उत्पन्नात बदल झाल्यास माहिती अद्ययावत करणे
महत्त्वाच्या तारखा आणि मुदती
- १० जानेवारी २०२५: बनावट कार्डे रद्द करण्याची सुरुवात
- फेब्रुवारी २०२५: ई-केवायसी पूर्ण करण्याची अंतिम मुदत
- मार्च २०२५: नवीन मोफत रेशन योजनेची संभाव्य सुरुवात
नागरिकांसाठी महत्त्वाच्या सूचना
१. आपले रेशन कार्ड वैध असल्याची खातरजमा करा २. ई-केवायसी प्रक्रिया वेळेत पूर्ण करा ३. कुटुंबातील सदस्यांची माहिती अद्ययावत ठेवा ४. मोबाईल क्रमांक नोंदणीकृत करा ५. नियमित POS मशीनवर उपस्थिती नोंदवा
सरकारच्या या नवीन उपक्रमामुळे रेशन वितरण व्यवस्था अधिक पारदर्शक आणि कार्यक्षम होणार आहे. यामुळे खऱ्या लाभार्थ्यांना त्यांचा हक्क मिळेल आणि गैरव्यवहार रोखता येईल. नागरिकांनी या बदलांना सकारात्मक प्रतिसाद देऊन, आवश्यक ती कागदपत्रे वेळेत सादर करावीत आणि प्रक्रिया पूर्ण करावी. सामाजिक सुरक्षा आणि अन्न सुरक्षा या दोन्ही दृष्टीने हे बदल महत्त्वपूर्ण ठरणार आहेत.